Zapis windykacyjny to instrument prawny pozwalający spadkodawcy na przekazanie konkretnego składnika swojego majątku wybranej osobie, która nie musi być nawet powołana do dziedziczenia. Jest to stosunkowo nowe rozwiązanie, które pozwala na precyzyjne rozdzielenie wybranych części majątku. Dzięki temu spadkodawca zyskuje pewność, że po jego śmierci dany składnik majątku zostanie na mocy zapisu windykacyjnego przekazany wskazanej osobie. Jak sporządzić zapis windykacyjny i co może być jego przedmiotem?
Zapis windykacyjny – czym się charakteryzuje?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego zapis windykacyjny służy spadkodawcy do wydzielenia konkretnego składnika majątku i zapisania go wybranej osobie. Instrument ten pozwala więc precyzyjnie określić, kto ma dziedziczyć konkretne części majątku. Co ważne, nie wystarczy samo oświadczenie woli przekazania danej części spadku.
Pod rygorem nieważności, zapis windykacyjny musi zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Każda inna forma nie będzie miała mocy prawnej i tym samym nie będzie wywoływać skutków prawnych.
Prawidłowo sporządzony zapis windykacyjny powoduje automatyczne nabycie wydzielonej części majątku w momencie otwarcia spadku.
Co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?
Przedmiot zapisu windykacyjnego uregulowany jest precyzyjnie w artykule 981(1) § 2 kodeksu cywilnego. Wyczerpująca lista rzeczy i praw, które można przekazać zapisobiercy w formie zapisu windykacyjnego stanowi pewien rodzaj ograniczenia. Spadkodawca nie ma więc pełnej dowolności w rozporządzaniu swoim majątkiem. Zgodnie z literą prawa możliwe jest ustanowienie zapisu windykacyjnego odnoszącego się do:
- zbywalnych praw majątkowych;
- rzeczy oznaczonych co do tożsamości, czyli np. samochodu lub nieruchomości;
- przedsiębiorstw i gospodarstw rolnych;
- ustanowienia użytkowania albo służebności na rzecz zapisobiercy.
Oprócz tego zapis windykacyjny pozwala odnieść się do ogółu praw oraz obowiązków wspólnika spółko osobowej. Powyższe zestawienie ma charakter zamknięty, co oznacza, że pozostałe prawa i rzeczy należące do spadkodawcy, a niemieszczące się w punktach wskazanej listy nie mogą stanowić przedmiotu zapisu windykacyjnego. Co więcej, o ważności zapisu i jego skuteczności prawnej decyduje również to, czy przedmiot zapisu należał w chwili otwarcia spadku do spadkodawcy. Jest to warunek konieczny do realizacji postanowień wynikających z zapisu windykacyjnego.
Kto może być zapisobiercą?
Zgodnie z obowiązującym prawem nie ma ograniczeń co do ustanowienia zapisobiercy. Może nim być zarówno członek rodziny, jak i osoba trzecia. Zapisobiercą może być również osoba niepełnoletnia, w tym wypadku jest jednak wymagana zgoda właściwego sądu opiekuńczego i rodziców małoletniego. Ponadto sam zarząd przedmiotem zapisu do ukończenia pełnoletności zapisobiercy pozostaje w rękach opiekunów prawnych małoletniego.
Co warto podkreślić, osoby będące zapisobiercami nie muszą należeć do kręgu spadkobierców. Zapis windykacyjny może być ustanowiony zarówno na rzecz osoby fizycznej, jak i osoby prawnej.
Różnica pomiędzy zapisobiercą a spadkobiercą
Osoby powołane do dziedziczenia, czyli spadkobiercy otrzymują określony ułamek całości spadku. Nie wskazuje się więc w takim wypadku, co konkretnie ma zostać przekazane danej osobie, a określa jedynie część, jaka ma zostać przekazana spadkobiercy. Suma aktywów oraz zobowiązań dzielona jest na wszystkich spadkobierców w częściach przysługujących im zgodnie z zawartą w testamencie dyspozycją lub zgodnie z ustawowym dziedziczeniem.
Spadkobiercy dziedziczą udziały w składnikach majątku, który podlega podziałowi. Aby móc ubiegać się o swoją część majątku, spadkobierca musi uzyskać dokument wskazujący jego prawo do dziedziczenia. Może to być poświadczenie dziedziczenia, postanowienie o nabyciu spadku lub sądowe dokonanie podziału spadku. W przypadku zapisobiercy automatycznie po otwarciu spadku staje się on właścicielem przedmiotu zapisu bez konieczności brania udziału w podziale spadku.
Zapis windykacyjny a warunek lub zastrzeżenie terminu
Jeżeli spadkodawca uzależnił wykonanie zapisu windykacyjnego od upływu określonego czasu lub wypełnienia przez zapisobiercę konkretnego warunku, klauzula ta nie wywołuje skutków prawnych, czyli warunek lub zastrzeżenie terminu jest uznawane za nieistniejące. Ustanowienie warunku lub zastrzeżenie terminu jest więc niedopuszczalne przy tworzeniu zapisu windykacyjnego.
Inaczej przedstawia się jednak sytuacja, w której sam zapis windykacyjny nie powstałby bez zastrzeżenia terminu lub wyznaczenia warunku. W takim wypadku zapis windykacyjny uznaje się za nieważny. Zasady tej nie bierze się pod uwagę, jeżeli upływ wyznaczonego terminu lub ziszczenie warunku nastąpiło jeszcze przed otwarciem spadku.
Co więcej, zapis windykacyjny, który przez ustanowienie warunku lub terminu został uznany za niewywołujący skutków prawnych, traktowany jest jak zapis zwykły z zastrzeżeniem terminu lub pod warunkiem. Zasada ta obowiązuje, jeżeli z testamentu lub okoliczności nie wynika nic innego.
Przeczytaj też: Śmierć inwestora a jego akcje i inne papiery wartościowe – co się z nimi dzieje? Dziedziczenie
Czy zapisobierca może odrzucić przedmiot zapisu windykacyjnego?
Każdy zapisobierca musi zdawać sobie sprawę z tego, że zapis windykacyjny to nie tylko przysługujące mu prawa, ale także niekiedy obowiązki, do jakich należy między innymi solidarna odpowiedzialność za długi spadkowe. Od otwarcia spadku, aż do momentu działu majątku, zapisobierca na takiej samej zasadzie jak spadkobiercy odpowiada z nimi solidarnie za zobowiązania wynikające ze spadku.
W związku z tym, że zapisobierca wraz z przyjęciem przedmiotu zapisu, nabywa całość praw wraz z ewentualnymi długami, istnieje możliwość odrzucenia przysługującego mu elementu spadku. Zrzeczenia się praw wynikających z zapisu windykacyjnego należy dokonać w określonym terminie.
Zapisobierca ma 6 miesięcy na odrzucenie przedmiotu zapisu. Termin liczony jest od momentu otrzymania informacji o zapisie, czyli zazwyczaj od śmierci spadkodawcy lub ogłoszenia treści testamentu.
Przeczytaj też: Przekazanie majątku – 3 sposoby – testament/spadek, darowizna i umowa dożywocia
Zapise windykacyjny a zapisem zwykłym – jakie są różnice?
Zapis zwykły różni się od zapisu windykacyjnego między innymi formą ustanowienia. Ten drugi jest bardziej sformalizowany i dla skuteczności wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Spadkodawca musi więc dopełnić formalności i zapłacić za sporządzenie takiego zapisu. Zapis zwykły może być zawarty nawet w sporządzonym własnoręcznie testamencie.
Kolejną różnicą są skutki prawne, jakie wywołują oba te instrumenty. W przypadku zapisu windykacyjnego zapisobierca automatycznie nabywa prawa do przedmiotu zapisu. Jeżeli natomiast chodzi o zapis zwykły, powoduje on uzyskanie roszczenia do wykonania przez spadkobierców zobowiązania wynikającego z zapisu. Rodzi to problem dla zapisobiercy w kwestii wykonalności w przypadku, gdy spadkobiercy nie spełnią dobrowolnie zobowiązania.
Zyskujący prawa do przedmiotu zapisu musi wówczas ubiegać się o wykonanie zobowiązania, wchodząc na ścieżkę sądową. To z kolei często wymaga długiego oczekiwania na ostateczne rozstrzygnięcie.
Ustanowienie zapisu windykacyjnego – jak wygląda w praktyce?
Jak nadmieniono wcześniej, ustanowienie zapisu windykacyjnego wymaga zachowania odpowiedniej formy. Spadkodawca musi sporządzić zapis w formie aktu notarialnego. W związku z tym konieczne będzie poniesienie pewnych kosztów. Dokonanie wpisu w testamencie zachowującego formę notarialną kosztuje nie więcej niż 200 zł.
Samo sformułowanie ustanawiające zapis może mieć dowolną postać, nie może jednak budzić wątpliwości co do zamiaru testatora, przedmiotu zapisu i osoby, która ma otrzymać wybraną część majątku.
Zapis windykacyjny a kwestia zachowku
Pomimo że zapis windykacyjny nie jest częścią masy spadkowej, nie zwalnia to zapisobiercy od konieczności zapłaty zobowiązania w postaci zachowku. Zachowek stanowi ustawowo ustanowioną część majątku, jaka należy się najbliższej rodzinie testatora w przypadku, gdy zostali oni pominięci w zapisach testamentu. Zapisobierca jest więc zobowiązany do wypłacenia określonej części zachowku, jeżeli roszczenia osoby do niego uprawnionej nie zostaną zaspokojone przez spadkobierców.
Wysokość zobowiązania ciążącego na zapisobiercy ogranicza wysokość wzbogacenia się, które wynika z przedmiotu zapisu windykacyjnego. Obowiązku tego można uniknąć, wydając przedmiot wynikający z zapisu windykacyjnego.
Przeczytaj też: Zachowek – czym jest i komu się należy według KC? Ile wynosi i czy się przedawnia?
Opodatkowanie przedmiotu zapisu windykacyjnego
Przedmiot zapisu windykacyjnego jest opodatkowany. Zastosowanie mają tutaj przepisy o podatku od spadków i darowizn. Sam obowiązek podatkowy powstaje w momencie, gdy uprawomocni się orzeczenie sądu potwierdzające prawa zapisobiercy. Wysokość podatku ustalana jest tak samo, jak w przypadku dziedziczenia.
W niektórych sytuacjach można uniknąć opodatkowania. Jest to możliwe, gdy zapisobierca spełni określone warunki i należy do grupy zerowej. Do grupy tej zalicza się najbliższa rodzina spadkodawcy, czyli małżonek, dziecko, rodzice, wnuki, dziadkowie, rodzeństwo, pasierbowie oraz ojczym i macocha.
Zostaw komentarz