Upadłość konsumencka 2023 – co to jest i jak ją ogłosić po zmianach? Krok po kroku

Upadłość konsumencka jest stosunkowo nowym sposobem na prawne poradzenie sobie z długami. W polskim prawie została wprowadzona dopiero w 2009 roku i od tego czasu uległa paru przeobrażeniom, głównie na korzyść dłużnika. Dzięki niej osoba fizyczna może w całości lub w części zredukować swoje zobowiązania finansowe. Przede wszystkim wraz z ogłoszeniem upadłości wstrzymywane są zajęcia egzekucyjne komorników. Dla pozytywnego orzeczenia sądu kluczowym jest jednak spełnienie kilku istotnych przesłanek.

Brak pieniędzy i środków do życia nie od razu oznacza, że będziemy mogli ogłosić upadłość konsumencką.

Najważniejsza w procesie ubiegania się o ogłoszenie upadłości jest przesłanka niewypłacalności dłużnika. Z możliwością wnioskowania o upadłość mamy bowiem do czynienia w sytuacji, gdy wartość długów znacząco przekracza majątek zadłużonego.

Drugą z przesłanek jest niezawiniony charakter niewypłacalności. Sąd wciąż ocenia, choć już na dalszym etapie, czy przyczyna dla której osoba fizyczna złożyła wniosek o upadłość, była od niej całkowicie niezależna (np. był to wypadek na drodze, ciężka choroba lub trwała utrata pracy i niemożność znalezienia nowej).

Kto może ogłosić tzw. „upadłość konsumencką”?

Warto zwrócić uwagę, że w ustawie Prawo upadłościowe (dawniej zwanej Prawo upadłościowe i naprawa rzeczy), wyrażenie „upadłość konsumencka” nie pojawia się ani razu. Jest to swego rodzaju skrót myślowy, który przyjął się w określaniu bankructwa osób fizycznych. Instytucja bankrutowania osób prywatnych jest po prostu regulowana przez przepisy, które w swojej pierwotnej postaci dotyczyły tylko przedsiębiorstw.

Z pewnością procedurą mogą zostać objęte osoby, które:

• są obywatelami Polski, a ich stała bytność życiowa jest również związana z Polską,
• są osobami fizycznymi,
• nie miały zasądzone, a nawet nie występowały o ogłoszenie upadłości w ciągu ostatnich 10 lat,
• osoby niewypłacalne – w myśl art. 11 ustawy – niewypłacalna jest osoba fizyczna, która utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, co domniemywa się, jeżeli opóźnienie w spłacie przekroczyło 3 miesiące.

Warunki nie odrzucenia wniosku o upadłość i zmiany w nowelizacji w roku 2019

We wstępie wspomnieliśmy o konieczności spełnienia kluczowych przesłanek, by móc myśleć o powodzeniu naszego wniosku. Mówią one między innymi o tym, kogo może nie objąć procedura umarzania długów. Przed wypełnianiem wniosku o upadłość, polecamy sprawdzić, czy nie zostanie on nam odrzucony przez sąd po zbadaniu dodatkowych czynników. Do tej pory sądy mogły odrzucać część wniosków niejako „z automatu”, ale 24 marca 2020 wchodzą właśnie w życie znowelizowane przepisy.

Przesłanki za odrzuceniem wniosku o upadłość były enumerowane w ustawie i dzieliły się na 2 typy:

• negatywne bezwzględne
• negatywne względne.

Obecnie (po nowelizacji w 2019 roku) sąd będzie badał jedynie przesłanki negatywne względne podczas rozpatrywania wniosku. Te negatywne bezwzględne będą badane później przy ustalaniu planu spłaty wierzycieli i mogą mieć realny wpływ na wydłużenie całego procesu oddłużania.

Przesłanki negatywne względne mogące skutkować odrzuceniem wniosku o upadłość:

• dłużnik wystąpił w ciągu ostatnich 10 lat o umorzenie części długu lub też to umorzenie miał zasądzone – wniosek o upadłość konsumencką można złożyć tylko raz w ciągu dekady,
• wnioskodawca był zobowiązany do złożenia wniosku w okresie 10 lat przed dniem faktycznego złożenia wniosku, ale się z tego nie wywiązał,
• dłużnik wyprzedawał majątek w celu uniknięcia niechybnej egzekucji, którą miał przeprowadzić komornik sądowy,
• uchylenie planu spłaty wierzycieli w poprzednim postępowaniu upadłościowym prowadzonym w okresie do 10 lat wstecz przed nowym wnioskiem,
• dane podane we wniosku o upadłość były niekompletne lub nieprawdziwe, z tym że nie każdy błąd będzie skutkował odrzuceniem wniosku.

W odniesieniu do ostatniego punktu, musimy dodać, że brak zgodności lub niekompletność wniosku ze stanem faktycznym może zostać przez sąd zbagatelizowana, jeżeli uda nam się pomyłkę lub zatajenie uzasadnić względami humanitarnymi lub względami słuszności.

Wcześniej, przed rokiem 2020, w pierwszej kolejności były badane przesłanki negatywne bezwzględne. Sąd musiał dodatkowo sprawdzić, czy dłużnik:

• nie doprowadzał do swojej upadłości w sposób umyślny – czy celowo nie zaciągał zobowiązań, by nie móc ich spłacić, a dług narastał po to, by on mógł ogłosić upadłość,
• nie zaciągał zobowiązań przekraczających jego możliwości finansowych, a wynikało to z rażącego niedbalstwa.

Długi nie brane pod uwagę przez sąd

Osoby, które decydują się na wejście na drogę procedury sądowego ogłaszania swojej upadłości w roku 2020, nie zawsze biorą pod uwagę fakt, że są wyjątki co do charakteru długów. Wciąż są osoby, które myślą, że umorzeniu będą podlegać ich długi alimentacyjne, a także kary sądowe lub grzywny. Te 3 rodzaje zobowiązań finansowych, których dłużnik się nie pozbędzie, przynajmniej do momentu ich przedawnienia. Zobowiązania z tytułu weksla są brane pod uwagę przy obliczaniu składników majątku.

Przeczytaj też: Pętla chwilówek – jak z niej wyjść i spłacić dług? Chwilówki a windykacja i sąd

Jak ogłosić upadłość – wypełnianie wniosku i kolejne kroki

Upadłość osoby fizycznej rozpoznaje i może ogłosić właściwy Sąd Upadłościowy na podstawie wniosku osoby zainteresowanej. Samą upadłość może ogłosić sąd w składzie jednego sędziego po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania dowodowego. Jednak to nie jest koniec postępowania oddłużeniowego. Całe postępowanie upadłościowe może trwać nawet do 3 lub 7 lat (w przypadku zasądzenia wydłużonego okresu spłaty wierzycieli). Przepisy po najnowszych nowelizacjach zakładają przyspieszenie całego procesu do okresu 2 lat. Oczywiście wszystko zależy od ilości złożonych wniosków o upadłość i „mocy przerobowych” polskich sądów.

Wniosek o upadłość konsumencką zawiera:

• podstawowe dane dłużnika – imię i nazwisko, adres zamieszkania i numer PESEL,
• wskazanie miejsc, które stanowią jego majątek (nieruchomości, pojazdy, środki pieniężne na kontach bankowych lub inne niematerialne formy majątku jak np. tytuły prawne),
• opisanie okoliczności, w których składany jest wniosek – odpowiednie uzasadnienie,
• aktualny i zupełny wykaz majątku z oszacowaną wartością,
• spis wierzycieli i wysokości wierzytelności wobec nich wraz z wyszczególnieniem wierzytelności spornych,
• spis zabezpieczeń na majątku dłużnika (hipotek i wszelkich zastawów),
• oświadczenie dłużnika o nie zachodzeniu okoliczności bezwzględnych i względnych, wymienionych w ustawie i opisanych przez nas powyżej pod nagłówkiem „Warunki nie odrzucenia wniosku o upadłość”.

W przypadku negatywnego dla dłużnika orzeczenia sądu w pierwszej instancji, dłużnikowi przysługuje prawo do odwołania się wobec orzeczenia sądu w sądzie II instancji składając zażalenie.

Aktualny wzór formularza do złożenia w sądzie w 2 formatach:

Wzór wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w PDF

Wzór wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w RTF (edytowalny)

Koszty wniosku i postępowania

Wniosek o upadłość konsumencką wiąże się z kosztem rzędu 30 zł. Reszta postępowania jest sponsorowana przez Skarb Państwa. Mowa zarówno o kosztach procesu, jak i analiz oraz pomocy prawnej dla dłużnika.

Postępowanie upadłościowe – kolejne etapy oddłużania po ogłoszeniu upadłości

Ogłoszenie upadłości osoby fizycznej przez sąd to dopiero pierwszy krok na drodze do pozbycia się ciężaru długów. W dalszej kolejności musimy przejść przez kolejne kroki oddłużeniowe:

• ustalenie listy wierzycieli i faktyczne składniki jego majątku,
• likwidację majątku upadłego i jego podział pomiędzy wierzycieli zgodnie z listą – dokonuje jej syndyk pod nadzorem sędziego komisarza – ten etap kończy się ok. 1-1,5 roku po ogłoszeniu przez sąd upadłości dłużnika,
• ustalenie planu spłaty wierzycieli – jest to postępowanie, które odbywa się w obecności upadłego dłużnika, syndyka i wierzycieli. Sąd ustala wtedy plan spłat zadłużenia w oparciu o możliwości zarobkowe upadłego. Pod uwagę bierze zarówno jego zawód, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania i ponadto potrzeby życiowe – ponieważ dłużnik nie może zostać bez środków do życia.

Każdy z powyższych etapów ma swój naturalny czas przeznaczony na jego wypełnienie i następują dopiero po sobie. Plan spłaty wierzycieli nie może obejmować okresu dłuższego niż 36 miesięcy dla rzetelnych dłużników. Można więc założyć, że w ciągu maksymalnie 3 lat od zakończenia postępowania dłużnik będzie wolny i będzie mógł zacząć od zera. Z kolei osoby, w przypadku których sąd oceni, że ich długi miały zawiniony charakter, będą mieli wydłużony czas spłaty wierzycieli do lat 7.

Przeczytaj też: Firmy antywindykacyjne – oddłużeniowe – jak działają? Opinie

Upadłość bez żadnego majątku upadłego

Wydawałoby się, że dla ogłoszenia upadłości konieczne jest zaspokojenie w 100% długów wobec wierzycieli, lecz nie na tym polega instytucja upadłości. Postępowanie w sądzie ma na celu upłynnienie majątku dłużnika, by z jego sprzedaży spłacić jego długi. Zwłaszcza, że w polskim prawie obowiązuje przecież zasada prawa rzymskiego pacta sunt servanda – umów trzeba dotrzymywać. Oczywiście dodatkowe nieruchomości, inne niż te, które zaspokajają potrzebę mieszkaniową dłużnika są zasądzane do sprzedaży. To samo, gdy posiada on samochód, biżuterię lub inne kosztowności.

Okazuje się, że jednak niewielki majątek nie jest przeszkodą w ogłoszeniu upadłości. Nawet znacząca kwota pozostała po spłacie składników majątku i po wypełnieniu 3-letniego planu spłaty wierzycieli nie stoi na przeszkodzie, by upadłość zakończyła się ostatecznie pozytywnie. Dochodzi wtedy do jej umorzenia. Również koszty postępowania oddłużeniowego są umarzane w przypadku braku majątku.

Przeczytaj też: Rozdzielność majątkowa – intercyza przed ślubem i w trakcie małżeństwa – koszt, dziedziczenie

Zadłużenie Polaków – przyczyna wzrostu zainteresowania ogłaszaniem upadłości

Jak podaje Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, w roku 2019 nastąpił wzrost ogłoszonych upadłości konsumenckich. W Monitorze Sądowym opublikowano ich 7944, co stanowi 20,9% więcej w stosunku do roku 2018. Dlaczego Polacy coraz częściej decydują się na to desperackie poszukiwanie rozwiązania swoich finansowych problemów? Przecież upadłość jest niczym innym jak ogłoszeniem bankructwa, z tym że nie jako firma, a jako konsument. A z tym tak długo przecież wiązała się konieczność udowodnienia, że na równi pochyłej nasi rodacy nie znaleźli się przez umyślne działanie. A także, że przyczyną nie było rażące niedbalstwo – czyli zadłużenie się na taką skalę, że od początku było wiadomo, że szanse na spłatę zadłużenia są niewielkie.

Badanie Quality Watch dla BIG Infomonitor z listopada 2018 roku, technika komputerowa wspomagana wywiadami internetowymi, na reprezentatywnej grupie 1296 osób

Niestety przyczyną wzrostu popularności upadłości konsumenckiej jest horrendalna wysokość zadłużenia Polaków. Drugą sprawą są liberalizacje ustawy Prawo upadłościowe, które nastąpiły: pierwsza w 2015 roku oraz ta ostatnia z roku 2019. Dzięki postępującym zmianom legislacyjnym, ogłoszenie upadłości stało się łatwiejsze. Coraz więcej jednak osób zadłuża się na wysokie kwoty, popada w spiralę zadłużenia i to jest przyczyną ich problemów. Może być im ciężko udowodnić przed sądem, że nie żyli ponad stan i że niemożność spłaty długów nie jest przez nich zawiniona.

Najnowsze dane Biura Informacji Kredytowej pokazują, że zadłużenie Polaków zwiększa się. Według danych InfoDług z listopada 2019 w ciągu jednego kwartału zadłużenie Polaków powiększyło się o 2 mld zł do 78,7 mld zł. Ponadto ilość dłużników wzrosła o 1,1% i wynosi 2 826 797 osób. Najwięcej niesolidnych dłużników jest w grupie wiekowej 35-44 lata, najmniej w grupie 18-24 lata. Najwyższą średnią wartość zaległego zobowiązania mają osoby w wieku 45-54 lata -38140 zł/osobę, następnie 55-64 lata – 32933 zł/osobę i 35-44 lata – 31329 zł/osobę. Nic więc dziwnego, że coraz więcej osób wyszukuje pożyczek dla zadłużonych bez baz.

O zadłużeniu mówimy, gdy wystąpiło opóźnienie w spłacie zobowiązania na kwotę min. 200 zł i o okres min. 30 dni. Jeden z badanych wskaźników Indeks Zaległych Płatności Polaków wzrósł z 65,4 w grudniu 2015 do 89,8 pkt. we wrześniu 2019 r. Ilość punktów oznacza ilość osób z problemami finansowymi przypadającą na 1000 mieszkańców kraju. Współczynnik jest najwyższy w województwach: lubuskim – 118/1000 osób, zachodniopomorskim – 117, dolnośląskim – 115 i kujawsko-pomorskim – 112. Najmniej dłużników na 1000 mieszkańców jest na Podkarpaciu – 49 osób/1000, w Małopolsce – 60 i w woj. podlaskim – 63.

Średnia kwota zobowiązania przypadająca na dłużnika wynosi według stanu na listopad 2019 – 27837 zł, z czego najwięcej mają do oddania osoby w woj. mazowieckim, bo średnio 37524 zł, najmniej natomiast w woj. świętokrzyskim – 23115 zł, warmińsko-mazurskim – 23236 zł i lubuskim – 23282 zł.

Źródło: Rejestr dłużników BIG Infomonitor i baza BIK. Dane nt. zadłużenia w województwach.

Przeczytaj też: Przekazanie majątku – 3 sposoby – testament/spadek, darowizna i umowa dożywocia

Upadłość konsumencka 2022 – podsumowanie

Według danych z Krajowego Rejestru Długów, 55% ogłaszających upadłość to kobiety i osób w wieku 36-45 lat. Najwięcej postępowań dotyczy osób mieszkających w miastach powyżej 300 tys. mieszkańców i w miejscowościach do 5 tys. mieszkańców. Instytucja upadłości cieszy się dużą popularnością, co może z jednej strony smucić. Z drugiej jednak jest jak światełko w tunelu na drodze do oddłużania osób w poważnych tarapatach finansowych i wstawania z kolan przez Polaków. Wzorem państw Europy zachodniej polski ustawodawca postanowił uchwalić postępowanie upadłościowe dla osób fizycznych w naszym kraju. Spełnia ono kilka funkcji:

• windykacyjną – poprzez kontrolowany przez sąd proces jest szansa, by dłużnik mógł spłacić lwią część swych zobowiązań,
• wychowawczą i edukacyjną – założenie jest takie, że dłużnik zmieni nastawienie do pieniędzy i będzie bardziej ostrożny,
• profilaktyczną – niepohamowane egzekucje komornicze mogłyby jedynie doprowadzić do sytuacji, w której Polacy mieliby zabierane domy, ostatnie środki do życia, a dług wcale by nie malał.

Badania na zlecenie Biura Informacji Kredytowej i BIG Infomonitor pokazują, jak niskie poczucie własnej wartości mają osoby zadłużone. Oceniają siebie jako słabych i mało ambitnych. Nie do przecenienia jest oczyszczający i budujący wpływ zrzucenia z siebie ciężaru długów.

Przeczytaj też: Zachowek – czym jest i komu się należy według KC? Ile wynosi i czy się przedawnia?