Narodowy Bank Polski – czym jest i jakie ma cele oraz zadania NBP?

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczpospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, w specjalnej ustawie o NBP z 1997 roku oraz ustawie Prawo bankowe. Te akty prawne gwarantują niezależność polskiego banku centralnego od innych organów państwa. Jakie funkcje pełni NBP jako bank centralny? Czy jest jedynym emitentem pieniądza w Polsce? Jakie instrumenty polityki pieniężnej wykorzystuje, by walczyć ze słabnącą pozycją polskiej złotówki wobec innych walut i galopującą inflacją w 2022 roku?

Funkcje i rola Narodowego Banku Polski (NBP)

Podstawowym zadaniem Narodowego Banku Polskiego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, czyli dbanie o wartość pieniądza. NBP analizuje na bieżąco zagrożenia dla stabilności systemu finansowego i publikuje je w Raporcie o stabilności systemu finansowego.

Wymieńmy główne funkcje NBP:

• funkcja banku emisyjnego,
• funkcja banku banków – regulacyjna,
• funkcja centralnego banku państwa.

Działalność emisyjna

Działalność emisyjna NBP oznacza wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP, czyli wprowadzania do obiegu złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na terenie Polski. Dodatkowo NBP emituje monety kolekcjonerskie o niskich nakładach. Zabezpieczenie banknotów można poznać dzięki aplikacji NBP Safe.

Jeśli Polska przyjmie euro jako środek płatniczy emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, a NBP pozostanie jedynie emitentem monet.

Działalność regulacyjna

Funkcja NBP jako banku banków polega na sprawowaniu roli regulacyjnej i troski o stabilność całego sektora bankowego w Polsce. Narodowy Bank Polski dba o bezpieczeństwo depozytów znajdujących się w bankach, nadzoruje system płatności w Polsce, dostarcza bankom komercyjnym pieniądze, ustala obowiązującą te banki rezerwę. NBP prowadzi także rachunki zwykłych banków,  przechowując od nich pieniądze lub pożyczając je według  aktualnych potrzeb tych banków.

Funkcja banku centralnego

Funkcja NBP jako centralnego banku państwa to monitorowanie systemu finansowego w Polsce pod względem rozwoju usług finansowych. Niedostateczny rozwój lub przerost systemu finansowego mogą hamować rozwój gospodarczy. Swoje zadania NBP realizuje współpracując między innymi z Ministerstwem Finansów, Komisją Nadzoru Finansowego i Bankowym Funduszem Gwarancyjnym.

NBP uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym organizując system rozliczeń i prowadząc rozrachunki między poszczególnymi bankami. Dotyczy to także transakcji z międzynarodowymi instytucjami i zagranicznymi bankami centralnymi.

Instrumenty polityki pieniężnej  NBP

W warunkach niezależności wyróżniamy trzy główne instrumenty polityki pieniężnej NBP:

• polityka dyskontowa – zmiany oficjalnej stopy redyskontowej,
• operacje rynkowe – skup lub sprzedaż papierów wartościowych z rynku,
• kontrola rezerw obowiązkowych gromadzonych przez banki.

System bankowy w Polsce

Polski system bankowy tworzą instytucje:

• stabilizujące, nadzorujące cały system (bank centralny),
• tworzące rynek: banki spółdzielcze, funkcjonujące w formie spółdzielni i komercyjne banki zorientowane na zysk,
• instytucje pomocnicze, ubezpieczające i zrzeszające banki.

Działania NBP w sytuacji obecnego kryzysu z powodu SARS-CoV-2

Działalność każdego banku polega głównie na gromadzeniu depozytów i udzielaniu kredytów. Depozyty to pieniądze posiadane przez klientów w banku. Klient otrzymuje za to wynagrodzenie w postaci oprocentowania. Banki udostępniają te środki pieniężne firmom i osobom prywatnym na określony czas, naliczając za to opłaty w postaci oprocentowania kredytu i prowizji.

Najskuteczniejszym narzędziem Banku Centralnego są operacje otwartego rynku, umożliwiające kontrolę ilości pieniądza w obiegu. Są to sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub bonów pieniężnych.

Zarząd NBP podjął działania na skalę niespotykaną dotychczas w Polsce. W celu zapewnienia płynności sektorowi bankowemu i ograniczenia opłat od udzielanych kredytów, uruchomiono po raz pierwszy od 10 lat operacje otwartego rynku typu repo oraz wprowadzono będące w naszym kraju nowością kredyty wekslowe dla banków, zapewniający możliwość zabezpieczenia finansowania dla udzielonych przez sektor finansowy pożyczek.

Zapowiedziano skup obligacji skarbowych na rynku wtórnym. Dzięki tym zakupom obligacji, NBP chce obniżyć koszty obsługi długu publicznego, które mogą wzrosnąć ze względu na obawy inwestorów. W ostatnim czasie przed pandemią rentowność polskich 10-letnich obligacji skarbowych wzrosła z 1.4 do 2.3 procent. Jednakże Raport o inflacji RPP z lipca 2020 wskazuje, że wskaźnik rentowności spadł:

Nastąpiło to pomimo utrzymującej się wysokiej awersji do ryzyka na światowych rynkach finansowych, oddziałującej w kierunku okresowych silnych wzrostów rentowności obligacji niektórych gospodarek wschodzących.

Podjęty od momentu rozpoczęcia lockdownu w Polsce skup obligacji, czyli tzw. luzowanie ilościowe (QE) ma na celu wyhamowanie dalszego wzrostu oprocentowania. Dzięki temu rząd zachowuje więcej środków na pomoc firmom i gospodarstwom domowym.

MFW i zagraniczne banki centralne w obliczu Covid-19

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) w związku z pandemią Covid – 19 zalecił bankom centralnym uruchomienie narzędzi mających na celu obniżenie kosztów obsługi kredytów dla firm i gospodarstw domowych i zapewnienie płynności udzielania pożyczek przedsiębiorcom, którzy potrzebują środków, aby przetrwać recesję

Stopy procentowe wybranych banków centralnych – Opracowanie – Raport o inflacji NBP – lipiec 2020, str. 14: https://www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/raport_o_inflacji/raport_lipiec_2020.pdf

Banki centralne największych gospodarek świata: amerykański Fed, kanadyjski BoC, szwajcarski SNB, europejski EBC, angielski BoE i japoński BoJ wspólnie wdrożyły działania mające wesprzeć gospodarkę w czasach pandemii. Obniżono stopy procentowe, podjęto interwencyjne skupy obligacji rządowych i papierów funduszy giełdowych i tych inwestujących w nieruchomości.

Przeczytaj też: Inwestycja w ziemię w Polsce – wady i zalety – czy warto kupować działki? Ceny

Rola Rady Polityki Pieniężnej (RPP) w okresie pandemii

Jednym z głównych zadań NBP jest podnoszenie efektywności polityki gospodarczej i pieniężnej państwa. Rada Polityki Pieniężnej (RPP) jako organ NBP ustala stopy procentowe. RPP monitoruje na bieżąco procesy zachodzące w gospodarce, które mogą wpłynąć na inflację sporządza trzy razy w roku Raport o inflacji – lista ostatnich dostępna tutaj.

RPP poprzez ustalanie poszczególnych stóp procentowych na rynku międzybankowym tzn. stopy referencyjnej, depozytowej, lombardowej oraz redyskontowej ma bezpośredni wypływ na oprocentowanie kredytów dla klientów indywidualnych oraz oprocentowanie lokat bankowych. Koszt kredytu wpływa bezpośrednio na ilość pieniędzy w obiegu gospodarczym.

Gdy NBP podnosi stopy procentowe, następuje zmniejszenie ilości zaciąganych kredytów. Wyższe oprocentowanie lokat zachęca też klientów do trzymania pieniędzy w banku.

Wartość polskiej waluty zależy jedynie od popytu i podaży. NBP wprowadzając na rynek dużą ilość euro może przyczynić się do wzrostu wartości PLN, chroniąc klientów przed wzrostem cen. Koszt importu towarów z Europy Zachodniej wtedy zmaleje.

RPP na wniosek Zarządu NBP obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej, to jest procentu środków, jakie banki muszą trzymać w NBP na wypadek kryzysu. Dodatkowo podniosła oprocentowanie tych środków, aby banki nie traciły na rezerwach gotówki ulokowanych w NBP.

Ponadto Zarząd NBP zasugerował KNF, aby zezwoliła bankom na wykorzystanie nadwyżek płynnościowych oraz obniżyła wymagania w stosunku do bufora ryzyka systemowego, aby uwolnić w bankach rezerwy kapitałowe.

Działania NBP ograniczające skutki pandemii są podejmowane wyprzedzająco. NBP rekomenduje zawieszenie poboru składek i podatków, a także podjęcie innych radykalnych działań, takich jak:

• gwarancje państwa dla pożyczek płynnościowych dla firm,
• subsydia na wypłaty wynagrodzeń oraz
• dodatkowe zasiłki dla zwalnianych pracowników.

Niezależność NBP

Pomimo przerwy w niezależności banku centralnego w latach 1945-89, po 1989 roku udało się ją odbudować. To NBP od 1989 roku przejął odpowiedzialność za politykę pieniężną państwa wraz z zakazem finansowania deficytu budżetowego. W przeciwieństwie do Banku Polskiego SA, który działa jako prywatna spółka akcyjna, NBP jest spółką państwową. Prezes NBP jest wybierany na 6-letnią kadencję przez Sejm RP na wniosek Prezydenta RP, podobnie jak prezes Najwyższej Izby Kontroli. Zapewnia to niezależność w przypadku zmiany władzy, co odbywa się zazwyczaj co 4 lata w wyniku wyborów parlamentarnych.

W warunkach pandemii czy innego kryzysu, autonomia banku centralnego może być zagrożona. Przywrócenie niezależności będzie zależało od realizacji programów poprawy finansów publicznych.

Niezależność NBP od rządu i jego agencji nie może oznaczać braku współpracy między tymi instytucjami. Prawidłowa i efektywna polityka monetarna i polityka gospodarcza rządu, w ścisłej współpracy z bankiem centralnym buduje wiarygodność do tych instytucji.

Obsługa kasowa państwa przez Narodowy Bank Polski

NBP realizuje obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych. Do zadań NBP należy też obsługa długu publicznego, państwowych funduszy celowych i zleceń płatniczych poszczególnych jednostek budżetowych.

To bank centralny może udzielić państwu kredytu bezpośrednio lub poprzez zakup skarbowych papierów wartościowych. Ze względu na zagrożenie inflacją rozwiązanie to jest rzadko stosowane.

NBP jest wydawcą publikacji dotyczących swojej działalności takich jak raporty, sprawozdania, plany i biuletyny. Publikowane są także cyklicznie materiały analityczne i czasopisma naukowe takie jak „Bank i Kredyt” , „NBP Working Papers” i „Materiały i Studia” czy serwis ObserwatorFinansowy.pl.  Dostępne są także wersje archiwalne niektórych publikacji.

Przeczytaj też: Kredyt lombardowy – czym jest? Warunki do spełnienia i wysokość

Narodowy Bank Polski i rezerwy złota

W latach 2018 – 2019 NBP zwiększył polskie zasoby złota o 125,7 tony do poziomu 228,6 tony. Bank centralny angażując ogromne kwoty w zakup złota, zrealizował bardzo korzystny interes. Polska obecnie posiada już blisko 230 ton tego kruszcu i zajmuje 23. miejsce pod tym względem wśród banków centralnych na świecie. Wycena zakupionego złota wzrosła o prawie 5 mld zł według danych na koniec lutego 2020 roku. Złoto jest teraz najdroższe od dekady.

Warto dodać, że wraz ze zwiększaniem zasobów polskiego złota, podjęto decyzję o sprowadzeniu niemalże połowy polskiego złota do kraju, w celu złożenia w skarbcu NBP. Z Banku Anglii sprowadzono około 100 ton polskiego złota o wartości 18,3 miliarda złotych. Pozostałe zasoby nadal przechowywane są w Wielkiej Brytanii. Całość polskiego złota warta jest 42,3 miliarda zł. Kwotą tą dorównaliśmy Austrii i Hiszpanii. Prawie dwukrotnie przewyższamy Szwecję, której zasoby złota wynoszą 126 ton.

Złoto NBP spełnia międzynarodowe standardy czystości i jest przechowywane w typowych formach sztabek London Good Delivery. Każda sztabka ma swój numer seryjny oraz znak rafinera. Jest w ten sposób przypisana do NBP. Skarbiec NBP jest otwarty dla wycieczek.

Sztabka złota to 400 uncji jubilerskich, 1 uncja kosztuje 7256 zł – rekordowe 1930 dolarów (wg danych z 27. lipca 2020, kurs dolara 3,76 zł), stąd cena sztabki 2 902 720 zł.

Inwestycja w złoto i banknoty okolicznościowe NBP w 2021 roku

Inwestorzy nadal stawiają na złoto, ponieważ w przypadku krachu na rynkach finansowych lub przy wystąpieniu wysokiej inflacji, wartość posiadanych środków zostanie zachowana. Sprzedaż monet i banknotów kolekcjonerskich emitowanych przez NBP reguluje ustawa Zarządu NBP. W celu ich nabycia można skontaktować się mailowo: kolekcjoner@nbp.pl

Polacy wciąż chętnie inwestują w nieruchomości. Niskie stopy procentowe zachęcają do złożenia wniosku o kredyt hipoteczny. Osoby z przewagą gotówki mogą być w obecnych warunkach być prawie pewni otrzymania kredytu (poziom wkładu własnego 30-50% lub więcej). Lockdown wywołany Covid-19 spowodował chwilowe wstrzymanie wzrostów cen i niepewność na rynku głównie najmu krótkoterminowego. Ale mieszkanie, dom lub działka to wciąż najlepszy sposób na ulokowanie kapitału według wielu Polaków.

Na dalszym miejscu pod względem popularności są – o dziwo – lokaty bankowe. Przeciętna lokata bankowa generuje obecnie około 1,4 procent straty. Aby lokata przyniosła obecnie realny zysk, jej oprocentowanie powinno przekraczać 3,09 rocznie, przy założeniu, że inflacja utrzyma się na poziomie 2,6 procent w stosunku rocznym. Wiele osób próbuje swoich sił na rynku Forex, na giełdzie, fundusze inwestycyjne inwestując w REIT-y lub w kryptowaluty. Zachęcamy do rozważnego działania opartego na analizie i wiedzy przed powierzeniem komukolwiek własnych pieniędzy.